Σπουδές φύλου και παιδική λογοτεχνία
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής & Εκπαίδευσης
Έτος: 2014
Διδάσκων: Μένη Κανατσούλη
Περιγραφή Μαθήματος
Στο τέλος της δεκαετίας του ’60 άρχισε να διαμορφώνεται στους κόλπους των λογοτεχνικών σπουδών η φεμινιστική κριτική, η οποία και επέφερε, γενικότερα, σημαντικές αλλαγές στη θεωρία και κριτική της λογοτεχνίας: κλόνισε το αυτονόητο, ότι δηλαδή ο αναγνώστης, ο συγγραφέας και ο κριτικός της Δυτικής Λογοτεχνίας είναι γένους αρσενικού. Αντίθετα, έδειξε ότι οι γυναίκες κριτικοί και αναγνώστριες έχουν διαφορετικές αντιλήψεις και προσδοκίες για τη λογοτεχνική εμπειρία και ακόμη ότι έχουν ενδιαφέρουσες ιστορίες να πουν σχετικές με τη δική τους κουλτούρα. H φεμινιστική κριτική, είτε επιλέγοντας να δείξει τις λογοτεχνικές αναπαραστάσεις των διαφορών κατά φύλο είτε σχηματοποιώντας τους τρόπους με τους οποίους τα λογοτεχνικά είδη κουβαλούν αξίες αντρικές ή γυναικείες είτε δίνοντας έμφαση στο γεγονός ότι είχε αποκλεισθεί η γυναικεία άποψη από τη θεωρία και κριτική της λογοτεχνίας, κατάφερε πάντως να καταστήσει το "γένος" ή κοινωνικό φύλο (gender) βασική κατηγορία στη διαδικασία της λογοτεχνικής ανάλυσης. Μέσα από αυτή την οπτική, θα προσπαθήσουμε στο μάθημα αυτό να εξετάσουμε τις απεικονίσεις του γυναικείου φύλου σε κείμενα λογοτεχνικά, κυρίως σε αυτά που απευθύνονται σε μικρές ηλικίες, διότι τότε είναι πολύ πιο καθοριστικές οι επιρροές για τη διαμόρφωση της ταυτότητας του φύλου, αλλά περιστασιακά και σε κείμενα για ενηλίκους. Δηλαδή, κείμενα που εμπεριέχονται στα αναγνωστικά του (δημοτικού) σχολείου, παραμύθια λαϊκά και διασκευασμένα/έντεχνα παραμύθια που αποσκοπούν σε (επιτυχημένες ή μη) ανατροπές των στερεοτύπων για τα φύλα, λογοτεχνικά κείμενα για παιδιά, λογοτεχνικά κείμενα για ενηλίκους.
Video-Διαλέξεις
Διάλεξη 01: Εισαγωγή στις σπουδές φύλου όπως αυτές εφαρμόζονται στη παιδική λογοτεχνία
Σκοπός της ενότητας είναι να πραγματοποιηθεί μια προσέγγιση της παιδικής λογοτεχνίας με κυρίαρχο συστατικό το φύλο. Να διευκρινιστούν οι βασικοί όροι μελέτης του φύλου στη παιδική λογοτεχνία, να προσδιοριστεί ο τρόπος προσέγγισης και εξέτασης του φύλου στο πλαίσιο της λογοτεχνίας και να εξεταστούν συναφείς μελέτες φεμινιστικής κριτικής καθώς και τα μοντέλα γυναικείας γραφής.
Διάλεξη 02: Ελισάβετ Μουτζάν – Μαρτινέγκου, Π. Δέλτα
Δυο σημαντικές Ελληνίδες συγγραφείς και πως διαχειρίζονται τη γυναικεία ταυτότητα. Βιογραφία και έργο της Ελισάβετ Μουτζάν - Μαρτινέγκου. Η οπτική του φύλου μέσα από την αυτοβιογραφία της Μαρτινέγκου. Βιογραφία και έργο της Πηνελόπης Δέλτα. Ανασκόπηση της φεμινιστικής κριτικής των λαϊκών παραμυθιών. Ανάλυση των γυναικείων χαρακτήρων των λαϊκών παραμυθιών.
Διάλεξη 03: Μετα-αφηγήσεις/διασκευές λαϊκών παραμυθιών και γυναικεία πρότυπα
Διασκευές παραμυθιών στη σύγχρονη εποχή. Εικονογράφηση, αναθεώρηση των έμφυλων στερεοτύπων. Ο ρόλος της εικογράφησης. Η μητριά. Η «γυναικοκεντρική» εικονογράφηση της Trina Hyman. Παρωδία των έμφυλων στερεοτύπων δια του κειμένου και δια της εικονογράφησης. Σκοπός της ενότητας είναι να φανούν οι τρόποι με τους οποίους αλλάζει το περιεχόμενο των παλαιών παραμυθιών καθώς και οι αφηγηματικές διαφορές παλαιών και διασκευασμένων παραμυθιών.
Διάλεξη 04: Έντεχνα παραμύθια και γυναικείο φύλο
Σκοπός της ενότητας είναι να γίνει η διάκριση ανάμεσα στο έντεχνο και το λαϊκό παραμύθι. Να προσδιοριστεί ο τύπος γυναίκας που εμφανίζεται σε διαφορετικά έντεχνα παραμύθια. Να σκιαγραφηθούν οι γυναικείοι χαρακτήρες στο έργο Anthony Browne και να φανεί η διαφοροποίηση της ταυτότητας του φύλου μέσα στα σύγχρονα λογοτεχνικά κείμενα.
Διάλεξη 05: Φεμινιστικό μυθιστόρημα για παιδιά
Για μια «ποιητική» του φεμινιστικού μυθιστορήματος, σύμφωνα με την Seelinger Trites. Ανατροπή των στερεοτύπων και των παραδοσιακών έμφυλων ρόλων. Το ημερολόγιο ως είδος της γυναικείας «φωνής». Γυναικεία αδελφοσύνη και αλληλοσύνδεση. Σχέση μητέρας-κόρης. Σκοπός της ενότητας είναι να φανεί με ποιο τρόπο διαχειρίζεται τις έμφυλες ταυτότητες το μυθιστόρημα που απευθύνεται (ούτως ή άλλως) σε μεγαλύτερες ηλικίες παιδιών. Να φανεί η πιο ρεαλιστική και πιο σύγχρονη αναπαράσταση των φύλων μέσα από τα σύγχρονα παιδικά μυθιστορήματα. Να φανούν οι πολλαπλές εκδοχές της γυναικείας προσωπικότητας.
Διάλεξη 06: Το αντρικό φύλο
Ορισμοί ανδρισμού/ ανδρικής ταυτότητας. Επιστημονικές προσεγγίσεις ανδρισμού. Το αγόρι, οι «αγορίστικες» σπουδές και παιδική λογοτεχνία. Ο ηγεμονικός ανδρισμός, ο αρσενικός ήρωας σε σύγκρουση με το νόμο, τα ήθη και το κοινωνικό περιβάλλον, το συναισθηματικό αγόρι (και ο συναισθηματικός άνδρας), ο αμφισβητούμενος ανδρισμός, σχέση πατέρα-γιου. Νέες ανδρικές ταυτότητες και οι αφηγηματικοί χειρισμοί τους. Παράδειγμα διακωμώδησης. Αναφορές εικόνων. Σκοποί της ενότητας είναι να φανούν οι νέες κατευθύνσεις στις σπουδές φύλου, με έμφαση στο ανδρικό φύλο, να φανούν οι πολλές ανδρικές ταυτότητες στα βιβλία για παιδιά και τέλος να δειχθούν οι νέες αναδυόμενες ταυτότητες για τα φύλα.