Νευροβιολογία των μνημονικών λειτουργιών
Πανεπιστήμιο Πατρών
Τμήμα Ιατρικής
Έτος: 2015
Διδάσκων: Κωνσταντίνος Παπαθεοδωρόπουλος
Περιγραφή Μαθήματος
Η μνήμη είναι μία λειτουργία που διέπει σχεδόν το σύνολο της συμπεριφοράς. Είναι μιά εγκεφαλική λειτουργία τόσο για την αποτελεσματική καθημερινή λειτουργία του ατόμου στον κοινωνικό του χώρο όσο και για την συγκρότηση της προσωπικότητάς του. Είναι μιά περίπλοκη λειτουργία που εμπλέκει σχεδόν κάθε περιοχή του εγκεφάλου. Οι μνημονικές διεργασίες επηρεάζονται από τις συγκινησιακές καταστάσεις και την συμπεριφορική κατάσταση του ύπνου. Από το άλλο μέρος οι μνημονικές διαδικασίες μεταβάλλονται σε παθολογικές καταστάσεις όπως είναι η νόσος του Alzheimer, το παθολογικό άγχος, η κατάθλιψη, η επιληψία και μπορεί να αποτελούν κεντρικά συμπτωματολογικά στοιχεία των καταστάσεων αυτών. Επίσης, είναι χαρακτηριστική η μνημονική εξασθένιση σε ορισμένα γηράσκοντα άτομα. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μιά εκθετική αύξηση της επιστημονικής γνώσης γύρω από τη μνημονική λειτουργία σε όλα τα επίπεδα οργάνωσης, το μοριακό, το συναπτικό, το κυτταρικό, το διακυτταρικό, το συστημικό και το επίπεδο της συμπεριφοράς. Ταυτόχρονα αναπτύσσεται και το πεδίο αντιμετώπισης των μνημονικών διαταραχών. Τα δεδομένα αυτά καθιστούν αναγκαία την διδασκαλία του πλαισίου των βασικών γνώσεων γύρω από τη φυσιολογία των μνημονικών λειτουργιών κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών ιατρικών σπουδών.
Video-Διαλέξεις
Διάλεξη 01: Εισαγωγή - Γενικοί ορισμοί
Σήμανση και συζήτηση των κύριων γενικών στόχων του μαθήματος. Επισκόπηση του φαινομένου της μάθησης και μνήμης. Κατανόηση του τρόπου και των παραμέτρων επιστημονικής προσέγγισης του φαινομένου της μνημονικής λειτουργίας.
Διάλεξη 02: Κατηγοριοποιήσεις μάθησης και μνήμης
Ανάλυση των γενικών αξόνων που χρησιμοποιούνται για τις κατηγοριοποιήσεις της μνημονικής λειτουργίας. Ποιοτική και χρονική κατηγοριοποίηση και στάδια της μνημονικής λειτουργίας. Διάκριση μεταξύ δηλωτικής και μη δηλωτικής μάθησης και μνήμης. Ανάλυση της χρονικής κατηγοριοποίησης και η θέση των μνημονικών σταδίων.
Διάλεξη 03: Ενεργός μνήμη - Μη συνειρμική μάθηση & μνήμη - Κλασσική εξαρτημένη μάθηση
Γενικές επισημάνσεις για τις νευροβιολογικές προσεγγίσεις του φαινομένου της μνήμης. Περιγραφή και προτεινόμενο νευροβιολογικό υπόβαθρο της ενεργού μνήμης. Μη συνειρμικές, απλές μορφές μνήμης: Νευροβιολογία του εθισμού και της ευαισθητοποίησης στο μαλάκιο Aplysia και ο ρόλος των βραχύχρονων συναπτικών μεταβολών. Η κλασσική εξαρτημένη μάθηση ως παράδειγμα συνειρμικής μαθησιακής-μνημονικής λειτουργίας.
Διάλεξη 04: Βιωματική μνήμη
Ορισμός της βιωματικής μνήμης μέσα από μια ιστορική ανασκόπηση ευρημάτων. Ανάλυση των χαρακτηριστικών της βιωματικής μνήμης και παράθεση των σχετικών θεωρήσεων ? υποθέσεων γύρω από την συγκρότηση και το ρόλο της βιωματικής μνήμης. Ανάλυση του νευροβιολογικού υπόβαθρου μέσω της επισκόπησης του ρόλου του ιπποκάμπου και της δραστηριότητας μεμονωμένων νευρικών κυττάρων.
Διάλεξη 05: Μνημονική παγίωση & Συναπτική πλαστικότητα
Ανάλυση του φαινομένου της μνημονικής παγίωσης και η θέση του ως καθοριστικής διεργασίας στο πλαίσιο της μνημονικής λειτουργίας. Διάκριση μεταξύ κυτταρικής και συστημικής παγίωσης. Ο ρόλος της συναπτικής πλαστικότητας στην μνημονική παγίωση. Η σημαντικότητα των in vitro πειραματικών προσεγγίσεων. Εισαγωγή στο φαινόμενο της μακρόχρονης συναπτικής πλαστικότητας
Διάλεξη 06: Μακρόχρονη συναπτική πλαστικότητα
Γενική επισκόπηση των φαινομένων μακρόχρονης συναπτικής πλαστικότητας με έμφαση την μακρόχρονη συναπτική ενδυνάμωση. Ανάλυση των χαρακτηριστικών της μακρόχρονης συναπτικής ενδυνάμωσης: Συνεργατικότητα, Εξειδίκευση εισόδου & Συνειρμικότητα. Γενικοί κυτταρικοί μηχανισμοί μακρόχρονης συναπτικής πλαστικότητας και ο ρόλος του υποδοχέα NMDA. Περιγραφή του γενικού πλαισίου κυτταρικών διεργασιών που οδηγούν σε μακρόχρονη συναπτικές μεταβολές και ο ρόλος του ασβεστίου. Ο ρόλος των πρωτεϊνοκινασών και της πρωτεϊνοσύνθεσης (τοπικής και γενομικής) στην διατήρηση των μακρόχρονων συναπτικών μεταβολών. Περιγραφή και ρόλος της συναπτικής «σήμανσης». Η σχέση της συναπτικής πλαστικότητας με την συμπεριφορά.
Διάλεξη 07: Θεωρίες συστημικής μνημονικής παγίωσης , οξύαιχμα κύματα και ριπιδισμοί
Σύντομη ανάλυση της έννοιας του μνημονικού συστήματος και επισκόπηση των θεωριών γύρω από τις διεργασίες της συστημικής παγίωσης. Η επικοινωνία μεταξύ ιππόκαμπου και νεοφλοιού και ο ρόλος της ιπποκάμπειας δραστηριότητας των οξύαιχμων κυμάτων και ριπιδισμών στην μνημονική παγίωση. Πειραματικά στοιχεία για την μελέτη της δραστηριότητας αυτής.
Διάλεξη 08: Γήρας και νόσος του Alzheimer
Ανάλυση των συμπεριφορικών και νευροβιολογικών χαρακτηριστικών που συνδέονται με την μνημονική λειτουργία και συνοδεύουν το γήρας. Γενικά συμπεράσματα για τις νευροβιολογικές αλλαγές και επισκόπηση των κύριων θεωριών για το εγκεφαλικό γήρας. Η μετάβαση από το φυσιολογικό γήρας στην άνοια. Περιγραφή και γενικά συμπεριφορικά χαρακτηριστικά της νόσου Alzheimer. Κύρια νευροβιολογικά χαρακτηριστικά της νόσου. Διαγνωστικά στοιχεία και αιτιολογικοί παράγοντες της νόσου. Μελλοντικές κατευθύνσεις για την αντιμετώπιση των συνεπειών του εγκεφαλικού γήρατος.