Βαρύτητα και κοσμολογία

Πανεπιστήμιο Κρήτης

Τμήμα Φυσικής

Έτος: 2011

Διδάσκων: Θεόδωρος Τομαράς

Περιγραφή Μαθήματος

Tο μάθημα απευθύνεται σε προπτυχιακούς φοιτητές με το κατάλληλο υπόβαθρο. O βασικός στόχος του μαθήματος είναι (i) η παρουσίαση της Θεωρίας της Βαρύτητας με βάση τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας και με εφαρμογές στη κατανόηση βασικών βαρυτικών φαινομένων, (ii) η παρουσίαση του Σύμπαντος και του Καθιερωμένου Κοσμολογικού Προτύπου για την περιγραφή του, και (iii) η παρουσίαση σύγχρονων ιδεών και προεκτάσεων των παραπάνω θεωριών.

Video-Διαλέξεις

Διάλεξη 01: Θεωρία βαρύτητας

Οι τέσσερις δυνάμεις. Τί μάθατε στο Λύκειο για την Βαρυτική. Τί μάθατε στη Κλασική Μηχανική. Η θεωρία του Νεύτωνα. Η ανεπάρκεια της θεωρίας του Νεύτωνα: (α) “Θεωρητικά” σε σχέση με την Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας και την Κοσμολογία. (β) Παρατηρησιακά από ακρίβεια μετρήσεων, π.χ. ανώμαλη μετάπτωση του περιηλίου του Ερμή. Αδρανειακοί και μή παρατηρητές. Δύναμη Coriolis.

Διάλεξη 02: Θεωρία βαρύτητας

Σύντομη πρώτη αναφορά στην ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΙΣΟΔΥΝΑΜΙΑΣ και στις άμεσες συνέπειές της. Πτώση στο πεδίο βαρύτητας της Γης. Ροή του χρόνου σε κινούμενα ρολόγια. Βαρυτική έλξη του φωτός.

Διάλεξη 03: Θεωρία βαρύτητας

Επανάληψη της Ειδικής Θεωρίας της Σχετικότητας στο επίπεδο του μαθήματος Εισαγωγή στη Σύγχρονη Φυσική ΙΙ. Μετασχηματισμός Lorentz. Διαγράμματα Minkowski. Τετρανύσματα της ταχύτητας και της επιτάχυνσης. Κίνηση με σταθερή επιτάχυνση. Η έννοια του ιδιοχρόνου και η φυσική σημασία της απόστασης Minkowski.

Διάλεξη 04: Θεωρία βαρύτητας

Ο νόμος του Νεύτωνα. Κίνηση σώματος υπό την επίδραση σταθερής δύναμης (φορτίο σε σταθερό ηλεκτρικό πεδίο). Ποιοτική και ποσοτική ανάλυση. Η έννοια του ορίζοντα σώματος και γεγονότων με απλά παραδείγματα.

Διάλεξη 05: Θεωρία βαρύτητας

Η Νευτώνεια εξίσωση κίνησης σώματος σε βαρυτικό πεδίο. Τα πειράματα του Γαλιλαίου, και άλλων. Η πρώτη επαφή με την ιδέα της γεωμετρικής περιγραφής της βαρύτητας. Παραδείγματα: (α) Οι γεωδαισιακές στο χωρόχρονο Minkowski ταυτίζονται με την εξίσωση κίνησης ελεύθερου σώματος. (β) Η εξίσωση της γεωδαισιακής σε ελαφρά διαταρραγμένο χωρόχρονο Minkowski ταυτίζεται με την Νευτώνεια εξίσωση κίνησης σώματος σε δοσμένο βαρυτικό δυναμικό.

Διάλεξη 06: Θεωρία βαρύτητας

Η Αρχή της Ισοδυναμίας. Η καμπύλωση της τροχιάς του φωτός σε βαρυτικό πεδίο. Βαρυ- τική μετατόπιση στο ερυθρό. Το πείραμα των Pound-Rebka-Snyder. Ο ρυθμός ρολογιών σε πεδίο βαρύτητας.

Διάλεξη 07: Θεωρία βαρύτητας

Εισαγωγή στη μη Ευκλείδεια γεωμετρία. Συστήματα συντεταγμένων. Συντεταγμένες Gauss. Η μετρική.

Διάλεξη 08: Θεωρία βαρύτητας

Μετασχηματισμοί συντεταγμένων. Μετασχηματισμός της μετρικής. Καμπύλη στο χώρο. Παραμετρική περιγραφή της. Μήκος καμπύλης.

Διάλεξη 09: Θεωρία βαρύτητας

Μήκος καμπύλης. Εξίσωση γεωδαισιακής σε τυχόντα χώρο. Παραμέτρηση καμπύλης με παράμετρο το μήκος s. Απλοποίηση των εξισώσεων της γεωδαισιακής. Παραδείγματα.

Διάλεξη 10: Θεωρία βαρύτητας

Ο χώρος είναι τοπικά Ευκλείδειος. Παραδείγματα.

Διάλεξη 11: Θεωρία βαρύτητας

Η καμπυλότητα Gauss. H καμπυλότητα Gauss ως μέτρο της απόκλισης από την Ευκλείδεια γεωμετρία. Παραδείγματα.

Διάλεξη 12: Θεωρία βαρύτητας

Διδιάστατοι και τριδιάστατοι χώροι με σταθερή καμπυλότητα.Εξίσωση κίνησης σώματος σε τυχόν βαρυτικό πεδίο. Απόδειξη από την Ισχυρή Αρχή της Ισοδυναμίας. Τα σύμβολα Christoffel. Παραδείγματα.

Διάλεξη 13: Θεωρία βαρύτητας

Ταύτιση της εξίσωσης κίνησης με την εξίσωση της γεωδαισιακής στην αντίστοχη γεωμετρία. Γεωμετρία στο παραβολικό επίπεδο.

Διάλεξη 14: Θεωρία βαρύτητας

Η Νευτώνεια εξίσωση κίνησης σώματος σε βαρυτικό πεδίο ως όριο της γενικής εξίσωσης σε τυχόν βαρυτικό πεδίο.

Διάλεξη 15: Θεωρία βαρύτητας

Μέτρηση χρονικών αποστάσεων. Μιά άλλη απόδειξη του τύπου της βαρυτικής ερυθρόπησης. Οι εξισώσεις πεδίου του Einstein. Οι τανυστές Riemann, Ricci, και η βαθμωτή καμπυλότητα Ricci. Η μετρική Schwarzschild.

Διάλεξη 16: Θεωρία βαρύτητας

Μέτρηση χρονικών και χωρικών αποστάσεων. Οι συντεταγμένες είναι απλά ονόματα και γενικά ΔΕΝ είναι χρονικές ή χωρικές αποστάσεις. Παραδείγματα: (α) ds2 = R2(dθ2 + sin2 θdφ2), (β) ds2 = a2c2dt2 − b2dx2, (γ) Μετρική Schwarzschild.

Διάλεξη 17: Θεωρία βαρύτητας

Κίνηση των πλανητών περί τον Ηλιο (I).

Διάλεξη 18: Θεωρία βαρύτητας

Κίνηση των πλανητών περί τον Ηλιο (II). Μετάπτωση του περιηλίου του Ερμή. Χωροχρονικές τροχιές σωμάτων στο πεδίο βαρύτητας της Γης. Επίδειξη του ισχυρισμού ότι το πεδίο βαρύτητας της Γης αντιστοιχεί σε μικρή απόκλιση της μετρικής από τη μετρική Minkowski. Το παράδειγμα της βολής στο πεδίο της Γης.

Διάλεξη 19: Κοσμολογία

Κοσμογραφία. Η διαστολή του Σύμπαντος και ο νόμος του Hubble.

Διάλεξη 20: Κοσμολογία

Το περιεχόμενο του Σύμπαντος. Σκοτεινή ύλη και σκοτεινή ενέργεια. Η Κοσμολο- γική Αρχή. Η μετρική Friedmann - Robertson - Walker (FRW). Μετρήσεις στον FRW. Ιδιοαπόσταση dp. Ο νόμος του Hubble. Κοσμολογική ερυθρόπηση.

Διάλεξη 21: Κοσμολογία

Απόσταση dL. Particle και event horizons.

Διάλεξη 22: Κοσμολογία

Ασκήσεις σχετικές με τη μετρική Schwarzschild.

Διάλεξη 23: Κοσμολογία

Η εξισώσεις Friedmann για το ομογενές και ισότροπο Σύμπαν. Απόδειξη των εξισώσεων Friedmann από την εξίσωση Einstein.

Διάλεξη 24: Κοσμολογία

Οι εξισώσεις της Κοσμολογίας σύμφωνα με τον Νεύτωνα. Η κρίσιμη πυκνότητα και η τοπολογία του Σύμπαντος. Απλά κοσμολογικά μοντέλα. Το κενό σύμπαν. Φωτοκρατία, Υλοκρατία. Το επίπεδο σύμπαν. Γραφική μελέτη της χρονικής εξέλιξης σύμπαντος. Η “Μεγάλη Κατάρευση”.

Διάλεξη 25: Κοσμολογία

Το Καθιερωμέ́νο Πρό́τυπο της Κοσμολογιάς I. Τα φωτόνια. Ακτινοβολία γενικά. Ο ενεργός αριθμό́ς καταστάσεων σπιν της ακτινοβολί́ας. Η σχέση θερμοκρασί́ας, παράγοντα κλί́μακας και ηλικίας του Σύ́μπαντος.

Διάλεξη 26: Κοσμολογία

Το Καθιερωμένο Πρότυπο της Κοσμολογίας II. Βασικοί σταθμοί στην ιστορία του Σύμπαντος. Η αποδέσμευση των νετρίνων και η εξαφάνιση των ποζιτρονίων. Πυρηνοσύνθεση.

Διάλεξη 27: Κοσμολογία

Το Κοσμικό Υπόβαθρο Μικροκυμάτων. Η θερμοκρασία Tγ,0 και η θερμoκρασία TRM εξίσωσης πυκνότητας ακτινοβολίας και μή σχετικιστικής ύλης. Η θερμοκρασία των νετρίνων Tν,0.

Διάλεξη 28: Κοσμολογία

Τα προβλήματα αρχικών συνθηκών του Καθιερωμένου Προτύπου της Κοσμολογίας. Το πρόβλημα της επιπεδότητας και του ορίζοντα. Πώς μιά εκθετικά γρήγορη εκτόνωση του πολύ νεαρού Σύμπαντος μπορεί να εξαλείψει τα προβλήματα αυτά. Το Στάσιμο Σύμπαν και η Κοσμολογική Σταθερά Λ. Γιατί ο Einstein αποκάλεσε την εισαγωγή της σταθεράς Λ το μεγαλύτερο λάθος της καριέρας του.

Διάλεξη 29: Κοσμολογία

Τί μπορεί να είναι η Κοσμολογική Σταθερά; Σταθερή πυκνότητα ενέργειας συνεπάγεται πίεση p = −ρc2. (α) Ενέργεια “κενού”. Το φαινόμενο Casimir ως εκδήλωση της φυσικής υπόστασης του “κενού”. (β) Η θεωρία των Landau και Ginzburg για τις αλλαγές φάσης. Το παράδειγμα της μαγνήτισης. Αντιστοίχιση με την ενέργεια του Higgs vacuum. Περιγραφή της χρονικήςεξέλιξης της Κοσμολογικής σταθεράς ανάμεσα στη τιμή της στο νεαρό σύμπαν και στη σημερινή.

Διάλεξη 30: Κοσμολογία

Ο Πληθωρισμός στο νεαρό σύμπαν. Ο Πληθωρισμός που παρατηρούμε σήμερα.

Διάλεξη 31: Κοσμολογία